Βυζαντινή μουσική

• 

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Η Σχολή Βυζαντινής Μουσικής του ΑΤΤΙΚΟΥ ΩΔΕΙΟΥ Αθηνών, που τελεί υπό τη Δ/νση του καθηγητή Δημήτρη Καρούζου, στα πλαίσια της, επί τριάντα σχεδόν χρόνια, δωρεάν παροχής των σπουδών της, δίνει τώρα τη δυνατότητα, σε όσους επιθυμούν να μάθουν την ψαλτική τέχνη, να ενταχθούν, επίσης δωρεάν, στο συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών, για να καταστεί δυνατή η εξυπηρέτηση των αναλογίων των Ιερών Ενοριακών ναών.

Το πρόγραμμα σπουδών είναι τριετές και περιλαμβάνει τις παρακάτω βασικές ενότητες:

Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

1. Εισαγωγή στη θεωρία και στην πράξη της Βυζαντινής Μουσικής.
2. Σπουδή Ισοκρατήματος.
3. Στοιχεία Λειτουργικής – Λειτουργικά Βιβλία.
4. Βασικό Ορθόδοξο Εορτολόγιο.
5. Τυπικό – Τάξη τελέσεως των συνήθων στους Ενοριακούς ναούς, Ι. ακολουθιών.
6. Απαγγελία αναγνωσμάτων.
7. Μελισματική απόδοση των βασικών υμνογραφικών στοιχείων των συνήθων Ιερών ακολουθιών.
8. Στοιχεία Υμνολογίας.
9. Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής

Β. ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Πρακτική άσκηση σε όλες τις Ιερές ακολουθίες που συνδέονται με το αναλόγιο (Εσπερινός, Όρθρος, Θ. Λειτουργία, βασικά Μυστήρια), στο παρακείμενο Παρεκκλήσιο των Τριών Ιεραρχών.
Χορωδία.

Ειδικότερα, το γνωστικό αντικείμενο κάθε ενότητας, είναι σε γενικές γραμμές το εξής:
 
Α. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

1. Εισαγωγή στη θεωρία και στην πράξη της Βυζαντινής Μουσικής

Με λίγα λόγια γίνεται μια θεωρητική και πρακτική προσέγγιση της Βυζαντινής Μουσικής, με απλές ασκήσεις, απλές Βυζαντινές μελωδίες, παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια και ανάπτυξη στοιχειωδών γνώσεων της θεωρίας της.

2. Σπουδή Ισοκρατήματος

Αυτή περιλαμβάνει σε γενικές γραμμές:

• Θεωρητική και ιστορική προσέγγιση του ισοκρατήματος.
• Ασκήσεις με ένα φθόγγο.
• Ασκήσεις με δύο φθόγγους.
• Ασκήσεις με περισσότερους φθόγγους.
• Ασκήσεις με εναλλαγή ψαλτών και ισοκρατών.
• Άσκηση ισοκρατήματος επί απλών μελωδιών.
• Άσκηση ισοκρατήματος με βασικούς φθόγγους.
• Άσκηση ισοκρατήματος επί των Χερουβικών του Πρίγγου και του Φωκαέως.
• Άσκηση ισοκρατήματος επί των Λειτουργικών και “Άξιον Εστί” των Ναυπλιώτου, Κανελλίδου, Καραμάνη και Πρίγγου.

3.  Στοιχεία Λειτουργικής – Λειτουργικά βιβλία

 Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει:

• Γενικά στοιχεία για το αντικείμενο της Λειτουργικής, τη διαίρεσή της και τη χρησιμότητά της.
• Βασικά στοιχεία για τα χαρακτηριστικά της χριστιανικής λατρείας, ιδιαίτερα της Ορθόδοξης και μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της εξέλιξής της.
• Γενικά στοιχεία της σημερινής διαμόρφωσης της Θείας λατρείας, με έμφαση στα ιδιαίτερα στοιχεία των Ιερών ακολουθιών.
• Ανάπτυξη του περιεχομένου των χρησιμοποιουμένων Λειτουργικών βιβλίων – πρακτική εξάσκηση για την ευχερή χρήση τους.

4.  Βασικό Ορθόδοξο Εορτολόγιο

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει:

• Γενικά στοιχεία περί εορτών και σύντομη ανάπτυξη της διαχρονικής διαμόρφωσης του Ορθόδοξου Εορτολογίου.
• Την ανάπτυξη της διαίρεσης των εορτών αναλόγως του προσώπου στο οποίο αναφέρονται και αναλόγως του χρόνου τέλεσής τους (ακίνητες – κινητές), καθώς επίσης και σύντομη ανάπτυξη των κυριοτέρων δεσποτικών και θεομητορικών εορτών.
• Ιδιαίτερη αναφορά και ανάπτυξη του κινητού κύκλου της εορτής του Πάσχα.
• Ανάπτυξη του εβδομαδιαίου εορταστικού κύκλου.

 
5.  Τυπικό – Τάξη τελέσεως των συνήθων στους Ενοριακούς ναούς, Ι. ακολουθιών.

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει γενικά στοιχεία περί του Τυπικού και της διαχρονικής διαμόρφωσής του, τον τρόπο χρήσης του και ανάπτυξη (συνοπτική και αναλυτική) της τάξης τελέσεως των συνήθων στους Ενοριακούς ναούς Ι. ακολουθιών.
Ειδικότερα αναπτύσσονται οι εξής ακολουθίες:

• Εσπερινός Σαββάτου – Εορτών
• Όρθρος Κυριακών
• Όρθρος Εορτών
• Θ. Λειτουργία Ιωάννου Χρυσοστόμου
• Αρχιερατική χοροστασία στον Εσπερινό και στον Όρθρο
• Εσπερινός καθημερινών (άνευ εισόδου)
• Όρθρος καθημερινών
• Κατανυκτικός Εσπερινός των Κυριακών της Μ. Τεσσαρακοστής
• Όρθρος των καθημερινών της Μ. Τεσσαρακοστής
• Θ. Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων
• Μικρό και Μεγάλο Απόδειπνο
• Μυστήριο Βαπτίσματος
• Μυστήριο Γάμου
• Νεκρώσιμη ακολουθία

6.  Απαγγελία αναγνωσμάτων

Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει την εκμάθηση του τρόπου εκφοράς των κυριοτέρων αναγινωσκομένων ή εμμελώς απαγγελομένων κειμένων στις συνήθεις Ι. ακολουθίες και ειδικότερα τα εξής:

• Προοιμιακός ψαλμός
• α΄κάθισμα του Ψαλτηρίου
• “Καταξίωσον Κύριε”
• Εξάψαλμος
• Ν΄ψαλμός
• Σύμβολο της Πίστεως
• Κυριακή Προσευχή
• Αποστολικό ανάγνωσμα, με έμφαση στο απόσπασμα ιβ΄27, ιγ΄8 της προς Κορινθίους Α΄επιστολής Παύλου (“Ύμνος της αγάπης”)
• Τα συνήθη αναγνώσματα στους Εσπερινούς των επισήμως εορταζομένων αγίων

7.  Μελισματική απόδοση των βασικών υμνογραφικών στοιχείων των συνήθων Ι. ακολουθιών.

Στη βασική αυτή ενότητα διδάσκεται η μελισματική απόδοση των βασικών, στερεότυπων υμνογραφικών στοιχείων των συνήθων Ι. ακολουθιών.

Η διδασκαλία γίνεται κατ΄αρχάς σε επίπεδο πρακτικό, για όλους τους σπουδαστές, υπάρχει όμως και η δυνατότητα παρακολούθησής της από μουσικά κείμενα στην παρασημαντική γραφή της Β.Μ., από σπουδαστές, που έχουν τις προαπαιτούμενες σχετικές γνώσεις.
Ειδικότερα διδάσκονται κατ΄ήχον:

• Τα προσόμοια (καθίσματα – εξαποστειλάρια – κοντάκια – στιχηρά του Εσπερινού και του Όρθρου)
• Τα αναστάσιμα απολυτίκια με τα θεοτοκία τους και τα κοινά απολυτίκια των αγίων.
• Το “Θεός Κύριος”
• Τα αναστάσιμα και νεκρώσιμα Ευλογητάρια.
• Οι αναβαθμοί των ήχων.
• Ο Ν΄ψαλμός, σε ήχο β΄.
• Οι αναστάσιμοι Κανόνες.
• Οι Κανόνες των κυριωτέρων δεσποτοθεομητορικών εορτών.
• Ο Κανόνας του οσίου Δαυίδ (προστάτη της Σχολής)
• Οι καταβασίες του όλου ενιαυτού.
• Η Ωδή της Θεοτόκου (“Τιμιωτέρα”)
• Οι Αίνοι και τα αναστάσιμα στιχηρά τους.
• Τα Αντίφωνα της Θ. Λειτουργίας.
• Τα κοντάκια του όλου ενιαυτού.
• Τα “Λειτουργικά” της Θ. Λειτουργίας, όπου σ΄αυτά θα περιλαμβάνονται απλά Χερουβικά, “Άξιον εστί” και κοινωνικά.
• Ο Μικρός και ο Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας της Θεοτόκου.

8.  Στοιχεία Υμνολογίας

Στην ενότητα αυτή αναπτύσσονται τα βασικά στοιχεία της Ορθόδοξης Υμνογραφίας, που αποτελεί τον κορμό των συνήθων Ιερών ακολουθιών της Θ. λατρείας.

Ειδικότερα εξετάζονται:

• Με συντομία οι απαρχές της χριστιανικής ποίησης και μελωδίας και η διαχρονική ανάπτυξη της Ορθόδοξης Υμνογραφίας, με έμφαση στους κυριώτερους σταθμούς της πορείας της.
• Τα γενικά λογοτεχνικά χαρακτηριστικά της Υμνογραφίας και το θεολογικό περιεχόμενό της.
• Η προέλευση της αρχαϊκής Υμνογραφίας.
• Οι κυριώτεροι υμνογράφοι και το έργο τους.
• Η ανάπτυξη των βασικών υμνογραφικών όρων, που απαντώνται στις συνήθεις Ι. ακολουθίες της Θ. λατρείας (ετυμολογία του όρου – θέση του ομώνυμου στοιχείου στην ακολουθία – εξυπηρετούμενος σκοπός – διαχρονική διαμόρφωση)

9.  Ιστορία της Βυζαντινής Μουσικής.

Στην ενότητα αυτή γίνεται με συντομία η ανάπτυξη της ιστορίας της Βυζαντινής Μουσικής, με έμφαση στις απαρχές της και στη σύνδεσή της με τους “τρόπους” της αρχαίας Ελληνικής μουσικής, στα γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά της, στο έργο των μεγάλων Βυζαντινών και μεταβυζαντινών μουσουργών και “μαϊστόρων”, και στη δημιουργία και καθιέρωση της σημερινής απλουστευμένης παρασημαντικής γραφής (“Μέθοδος των τριών διδασκάλων”).

Β. ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

Καταλαμβάνει ένα σημαντικό μέρος των σπουδών και περιλαμβάνει:

• Θεωρητική και πρακτική άσκηση πάνω στη Λειτουργική Πράξη που αφορά το αναλόγιο (Εσπερινός, Όρθρος, Θ. Λειτουργία, βασικά Μυστήρια), στο παρακείμενο Παρεκκλήσιο των τριών Ιεραρχών.
• Χορωδία
• Καλλιέργεια χορωδιακής συνείδησης, θεωρητικά και πρακτικά.
• Χορωδιακή εκτέλεση επιλεγμένων Βυζαντινών ύμνων και παραδοσιακών τραγουδιών.
• Προετοιμασία και συμμετοχή των σπουδαστών στη Χορωδία της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής του Αττικού Ωδείου και στη Βυζαντινή χορωδία «Όσιος Δαυίδ»

Το πρόγραμμα αυτό λειτουργεί παράλληλα με το επίσημο πρόγραμμα της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής, όπως αυτό έχει καθοριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο είναι πενταετές και επιτρέπει την απόκτηση επίσημα αναγνωρισμένου Πτυχίου και Διπλώματος Βυζαντινής Μουσικής.

Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να είναι άνδρες και γυναίκες, κάθε ηλικίας, με μεράκι και διάθεση προσφοράς στο ψαλτήριο.